ĐỨC BỔN SƯ VÀ CHIẾC LONG ĐÌNH

(Để tôn vinh cuộc lễ kỷ niệm ngày viên tịch của Đức Bổn Sư năm nay, 13 tháng 10 năm 2018.)

Đức Bổn Sư quý danh là Ngô Lợi, sanh trưởng ở miền tây nam giáp biên giới Việt Nam – Cam Pu Chia, xưa thuộc tỉnh Châu Đốc, nay là An Giang. Rất tiếc các nhà chép sử lớp tiền bối không tìm ra được năm sanh, chỉ đề năm viên tịch 1909.

Ngài đi trong lòng lịch sử dân tộc khai sáng đạo Hiếu Nghĩa, bổn đạo của Ngài ở khắp miền bảy núi nhưng trung tâm phát huy đạo lớn mạnh và nối truyền đến ngày nay là ngôi chùa với cương vị Tổ Đình, đại Tòng Lâm “Tam Bửu Tự” dưới chân núi Tượng, cận thị trấn Ba Chúc.

Long Đình của Đức Bổn Sư để thờ vị trí hàng đầu

Đức Bổn Sư ngoài công cuộc dạy đạo cứu đời, sáng tác quyển “Đồ Thư” truyền lại nhân gian, Ngài còn có đôi tay của một nghệ nhân, tạo nên chiếc Long Đình với nét điêu khắc tuyệt vời, kỷ vật kỳ tích. Ngài thành lập một tôn giáo, đáng lẽ phải chuyên biệt về giáo lý, giáo điều để thức tỉnh quần chúng hâm mộ đạo pháp, tránh xa tội lỗi và những đắm nhiễm tục lụy, cớ chi là một nghệ nhân?

Long Đình có hai nghĩa: 1, sân rồng, 2, chiếc kiệu khiêng có muôi. Dầu dùng nghĩa một hay nghĩa hai, chữ “Long” đều đặt để sự liên quan đến vua, sân rồng là sân chầu trước hoàng cung đại điện, vua  đi đâu, chăm lo việc nước, việc dân, thảy ngồi trên kiệu. Nói về Long Đình Đức Thầy có câu:

“Mấy lời dặn bảo đinh ninh,

Gắn ghi chạm dạ Long-Đình được xem”

Hoặc:

“Muốn xem được hội Long-Đình,

Thì dân hãy rán sửa mình cho trơn.”

Tuy ta không nắm được dụng ý của Đức Bổn Sư nhưng tin chắc rằng việc sáng tác Long Đình đối với vị sáng lập tôn giáo trong lòng lịch sử dân tộc có mang tính thời sự ngay trong lúc nước nhà bị quân xâm lược Pháp ngang ngược bạo hành, biểu hiện sự liên quan công cuộc dạy đạo Hiếu Nghĩa, bù đấp, khôi phục niềm tin đạo đức, tín đồ không bị tha hóa hay rời rạc tình yêu non sông.

Viếng chùa Tam Bửu, bước vào nơi tôn nghiêm ta thấy có hai ngôi Long Đình làm chỗ thờ, Long Đình ở vị trí đầu tiên và Long Đình đằng sau nốt. Nhìn thoán qua ta thấy hai ngôi Long Đình nét điêu khắc giống nhau nhưng nhìn với sự thâm dò, ngẩm nghĩ thì chiếc Long Đình ở vị trí hàng đầu nét hoa văn thật tao nhã hữu tình.

hình nhà cơm từ thiện đải những ngày vào lễ

Theo lời của quý chức sắc trong Đạo Hiếu Nghĩa, chùa Tam Bửu có hai ngôi thờ Long Đình, cái để thờ ở vị trí hàng đầu là do chính tay Đức Bổn Sư sáng tác, còn cái ở sau cuối là do thợ người thế tục làm. Đức Bổn Sư đóng kỷ vật kỳ tích nầy vào thời pháp thuộc, không có dụng cụ bào đục hay dùng máy móc như hiện nay, tương truyền Ngài chỉ dùng vỏn vẹn có con dao phay và cây búa mà hoàn hảo kỷ vật trong khi những danh thợ sau làm ra nghệ phẩm nầy vào thời nước nhà độc lập có đầy đủ các dụng cụ giúp tay nghề thích nghi cho công việc điêu khắc. Sở dỉ có hai Long Đình như thế trong một ngôi chùa vì các chức sắc tín đồ của đạo muốn bảo quản tốt kỷ vật kỳ tích, các vị đã học qua một bài học bởi những kẻ trộm cướp thì cái còn lại sẽ hình dung được cái đã mất làm mẩu thức để sao tác. Có 3 chức sắc trong đạo Hiếu Nghĩa cho tôi cơ hội tiếp chuyện với quý vị rất vui vẻ, và kể tôi nghe câu chuyện như sau:

Khi Pháp tặc xâm chiếm Việt Nam, đặt nền đô hộ, họ thấy cái Long Đình của Đức Bổn Sư bốn vách đều có hoa văn sặc sở, không gian rộng rãi, trên có mui che, thấy là hứng thú sanh lòng ham muốn lấy chỡ đi một cách ngang ngược về làm của riêng mình. Kẻ chủ mưu thâm ác phá hoại tự do tôn giáo và tín ngưỡng của các tín đồ đạo Hiếu Nghĩa, ông ta thốt lời hóng hách mạ lỵ ngôi thờ tự tôn nghiêm trong chùa với lời lẽ cao ngạo: Lấy về làm phòng ngủ. Sự hóng hách ngang tàn của tên cướp, đem Long Đình làm của riêng mình tưởng là hả hê lắm nhưng đâu ngờ, chỉ một đêm thôi thì ông đã bị hộc máu tươi. Một lần đủ tởn, từ đó về sau ông không dám làm phòng ngủ nữa. Mãi cho đến khi quân Pháp cút khỏi Việt Nam thì cái Long Đình của Đức Bổn Sư được đưa vào viện bảo tàng. Trải qua thời kỳ đệ nhứt Cộng Hòa, Long Đình của Đức Bổn Sư vẫn nằm yên trong viện bảo tàng, qua thời đệ nhị, tổng thống Việt Nam Cộng Hòa là ông Nguyễn văn Thiệu, khi còn là chủ tịch ủy ban lãnh đạo quốc gia, nhận đơn xin của quý chức sắc của Đạo Tứ Ân Hiếu Nghĩa, từ đó tri nguyên tông tích cái Long Đình là của Đức Bổn Sư Ngô Lợi, tổ đình là chùa Tam Bửu, ngày 21 tháng 11 năm 1970 ký lệnh hoàn trả về nguồn gốc. Lệnh hoàn trả có sẵn nhưng cho tới ngày 11 tháng 5- 1971 quan chức và binh sĩ Việt Nam Cộng Hòa tổ chức cuộc di hành đưa Long Đình từ viện Bảo Tàng về chùa Tam Bửu.

Hôm đưa Long Đình trở về nguồn gốc, miền tây nam hai tỉnh An Giang và Châu Đốc nối liền trời đổ mưa suốt, như thể đất Trời cảm động. Theo bảng lộ trình quan binh Việt Nam Cộng Hòa dùng xe đưa tới chỗ, nhưng thời điểm đó, đường từ Nhà Bàn vào Chi Lăng, Tri Tôn, Ba Chúc núi núi nối liền mấy ông “bên trong” dấu mình trong rừng núi hoạt động đánh phá( hồi đó dân chúng hay kêu Việt Cộng là mấy ông bên trong, bởi họ hoạt động thầm lén trong đồng, quân lực Việt Nam Cộng Hòa gọi là lính “Quốc Gia”, công khai với dân chúng), Phía quốc gia lo sợ mấy ông bên trong ra đấp mô giựt mìn, phá đường xe chạy nên đã cho quan binh theo bảo vệ đưa kỷ vật kỳ tích về chùa Tam Bửu một cách an toàn.

Tôi quen thân một anh, trước 1975 có đi lính Địa Phương Quân, cấp bậc trung sĩ giữ chức trung đội trưởng, hơn vài lần kể tôi nghe về câu chuyện đưa ngôi Long Đình từ Viện Bảo Tàng Sài Gòn về chùa Tam Bửu tỉnh Châu Đốc: Nhận được lệnh từ thiếu úy đại đội trưởng, cả đại đội chúng tôi đi nằm đường, nói là giữ an ninh cho một ông tướng nào đó từ Sài Gòn về quận Tri Tôn kinh lý. Tưởng ở được đường làng có dân cư, không ngờ đại đội tôi nằm sâu trong đồng mà hôm ấy 10 , 11 tháng 5 – 1971 suốt ngày trời mưa dầm dề. Chừng xong chuyện giữ an ninh, trở về hậu cứ, tôi mới hay rằng đại đội của tôi và nhiều đại đội khác, binh chủng khác, trên đường từ Sài Gòn về quận Tri Tôn đã có đi giữ an ninh, lớp ven đường, lớp trong đồng, cẩn mật cho cuộc tiễn đưa Long Đình của Đức Bổn Sư về nguyên chủ.

Hồi đó, anh bạn tôi kể chuyện trên hơn vài lần, tôi nghe nhưng không để bụng, tưởng là nói trong tiệc trà cho vui chơi thôi. Sau nầy, nhân dịp đi viếng chùa Tam Bửu thấy có ngôi Long Đình để thờ trong chùa là sự thật, tôi chợt nhớ chuyện anh và đồng đội anh đi làm hàng rào an ninh mà nghe lòng có điều thích thú muốn gặp anh tìm hiểu thêm nhưng anh không còn tồn tại trong cõi thế gian nầy. Tôi hơi tiếc vì đã bỏ qua một điều không nên bỏ… trải nhiều năm tháng cho đến ngày gần đây trở lại viếng chùa Tam Bửu tôi gặp ba vị chức sắc thuộc đạo Hiếu Nghĩa tiếp phục vụ đạo sự ở đó, tôi bày tỏ lòng ham mộ về chuyện Long Đình và những vì có liên quan đến báu vật nầy. Thấy tôi là người thích tìm sử liệu, quý vị ấy rất vui kể cho tôi nghe những gì đã biết và sau cùng dẫn tôi về nhà lật cho xem một quyển sách chữ in khổ lớn, người ta lật tìm phớt qua những trang tôi thoán trong đây có nhiều văn kiện mang tính lịch sử, đến trang ghi ngày tháng năm chủ tịch Ủy Ban Lãnh Đạo Quốc Gia, Ông Nguyễn văn Thiệu ký lệnh giao trả Long Đình về chùa Tam Bửu thì dừng lại để tôi xem. Thật là thú vị!

19/11/2018